Behandeling met chemotherapie
Bij chemotherapie krijgt u medicijnen die de kankercellen doden of zorgen dat ze niet verder groeien. Die medicijnen heten cytostatica. We geven chemotherapie via een infuus of als tablet. Sommige mensen krijgen veel last van bijwerkingen. Anderen merken er weinig van.
Over chemotherapie
Chemotherapie is de behandeling van kanker met cytostatica. Die medicijnen komen via een infuus of tablet in het bloed terecht. Via het bloed gaan de medicijnen door het hele lichaam.
Cytostatica zijn er in tientallen verschillende soorten. We kunnen één of een aantal soorten voor de behandeling gebruiken. Dat ligt aan het soort kanker. Een combinatie van één of meer soorten cytostatica heet een chemokuur.
We kunnen om verschillende redenen voor chemotherapie kiezen. Vaak geven we na een operatie of bestraling chemotherapie. Dat maakt de kans dat de kanker terugkomt kleiner. Soms geven we chemotherapie vóór de operatie. Dan proberen we de tumor door chemotherapie kleiner te maken. We kunnen daarnaast chemotherapie geven om de ziekte af te remmen of de klachten te verminderen.
Soms combineren we chemotherapie met andere medicijnen. Bijvoorbeeld met immunotherapie of ‘target therapie’. Die medicijnen werken anders dan chemotherapie en hebben ook andere bijwerkingen.
Bijwerkingen van chemotherapie
Chemotherapie heeft invloed op kankercellen, maar ook op gezonde cellen. Vooral als deze cellen snel delen. Bijvoorbeeld cellen in het slijmvlies of beenmerg. Het is moeilijk te voorspellen of en welke bijwerkingen u gaat krijgen. Het zegt ook niets over of de behandeling werkt. Deze bijwerkingen komen het meest voor:
- misselijk
- vermoeid
- infectie en koorts
- diarree of verstopping
- haaruitval
Bij ‘Tips en adviezen’ leest u meer over de bijwerkingen die veel voorkomen. En hoe u daar het beste mee om kunt gaan.
Wie u ziet en spreekt in Tergooi
Tijdens uw behandeling heeft u contact met verschillende artsen en verpleegkundigen:
De oncoloog (longarts/internist)
De verpleegkundig specialist
Oncologieverpleegkundige
Op de polikliniek
De oncologieverpleegkundige is een verpleegkundige die gespecialiseerd is in de zorg voor patiënten met kanker. Zij geeft u uitleg over de behandeling en de bijwerkingen. In de periode van de chemotherapie heeft u soms ook afspraken voor controle bij de oncologieverpleegkundige. De oncologieverpleegkundigen zijn tijdens uw behandeling elke dag telefonisch bereikbaar bij vragen of problemen.
Op de dagbehandeling
Ook de verpleegkundige die u op de dagbehandeling begeleidt, is een gespecialiseerd oncologieverpleegkundige. Deze verpleegkundige geeft u de chemotherapie. Meestal via een infuus, soms via een injectie. Verder geeft deze verpleegkundige uitleg over de behandeling.
Andere zorgverleners
Researchmedewerker
Behandeling
Waar geven we de chemokuur
Hoe lang een chemokuur duurt
Controle van het bloed
Bent u niet in staat om naar het ziekenhuis of de prikpost te gaan? Dan is het soms mogelijk om thuis bloed af te laten nemen. Neem daarvoor contact op met de oncologieverpleegkundige. Of geef dit aan bij de oncologieverpleegkundige op de afdeling.
Uitslag van het bloedonderzoek
We bellen u alleen als de uitslag van het bloed niet goed is. De uitslag van het bloedonderzoek is ‘goed’ als de waarden van de witte bloedcellen (leukocyten) en de bloedplaatjes (trombocyten) genoeg hersteld zijn. U krijgt daarvan geen bericht. De behandeling gaat gewoon door.
Blijkt dat het bloed zich niet genoeg heeft hersteld na de vorige chemokuur? Dan moeten we uw behandeling misschien uitstellen. We bellen u dan de dag vóór de kuur op. Als we de kuur (moeten) uitstellen, maken we een nieuwe afspraak. Voor bloedonderzoek en voor een volgende behandeling.
Het infuus
Gaat het inbrengen van het infuus moeilijk? Of krijgt u langere tijd chemotherapie? Dan zijn er twee andere mogelijkheden:
- Een Porth-A-Cath (PAC) is een infuussysteem dat we onder de huid inbrengen (via een operatie). Dat kunnen we daarna eenvoudig aanprikken.
- Een Perifere Intraveneuze Centrale Catheter (PICC) is een infuuslijn die de radioloog inbrengt in de bovenarm. Deze kan in de periode dat u chemotherapie krijgt blijven zitten. Tot maximaal zes maanden. Het uiteinde van de lijn steekt een stukje uit uw arm. Dat stukje moeten we elke week spoelen en verbinden.
Bezoek
Eten en drinken
- Voor een behandeling met chemotherapie mag u thuis gewoon eten. U hoeft niet nuchter te zijn.
- Als u tijdens de lunch op de afdeling bent, bieden we u een lunch (broodmaaltijd) aan.
- Nemen we u voor de chemokuur meerdere dagen op? Dan krijgt u een broodmaaltijd als lunch en een warme maaltijd in de avond.
Medicijnen tegen misselijkheid
Andere medicijnen
Voedingssupplementen en vitamines
Diabetes
- Klachten bij te hoge bloedglucosespiegel: zweten, trillen, duizeligheid, hoofdpijn, concentratieverlies, vermoeidheid.
- Klachten bij te lage bloedglucosespiegel: veel dorst, veel plassen, vermoeidheid, niet lekker voelen.
Tips en adviezen bij chemotherapie
Uw conditie
- neem genoeg rust
- blijf bewegen
- zorg voor genoeg ontspanning en afleiding
- wees duidelijk over wat u wel en niet kunt en wilt doen
- vraag zo nodig hulp aan vrienden of familie of (als dat kan) via de thuiszorg
- pas uw werk aan of stop daar tijdelijk mee. Overleg hierover met uw specialist of bedrijfsarts.
Beenmerg
Kans op infectie en koorts
Om een tekort aan witte bloedcellen te voorkomen, geven we bij bepaalde behandelingen groeifactoren. Die zorgen dat u meer witte bloedcellen aanmaakt. De groeifactoren geven we één tot twee dagen na de chemotherapie via een injectie.
Bloedarmoede
Bloedingen
Misselijkheid en eten
Adviezen bij misselijkheid
- De chemokuur kan uw smaak veranderen. Probeer verschillende producten uit. Of u zin heeft om te eten en wat u lekker vindt kan per dag anders zijn.
- Probeer genoeg te drinken (anderhalve liter per dag). Te weinig drinken kan het misselijke gevoel en de vieze smaak in de mond erger maken.
- Neem regelmatig kleine maaltijden. Ook een lege maag kan een misselijk gevoel geven.
- Forceer het eten niet als u zich niet goed voelt. Haal de ‘schade’ in door tussen de kuren door goed te eten.
- Laat uw maag weer langzaam wennen aan vast voedsel als u heeft overgegeven.
- Soms kan zuigen op een ijsklontje, kauwgom, waterijsje of zachte stukjes fruit helpen. Ook iets drinken met prik (cola) kan soms voor minder misselijkheid zorgen.
Kijk voor meer informatie over voeding en kanker op de website Kanker.nl.
Autorijden
Dieet
Grapefruitsap
Grapefruitsap kan invloed hebben op de werking van sommige medicijnen. Dit staat in de bijsluiter of bij de specifieke informatie over uw behandeling.
Visolie
Producten met visolie lijken middelen voor chemotherapie met Irinotecan en platina tegen te werken. Bijvoorbeeld Cisplatin/Carboplatin en Oxaliplatin. We adviseren daarom geen visolie-supplementen en geen vette vis te nemen. Vanaf 24 uur vóór de start van de chemotherapie tot 24 uur erna. Uw arts en oncologieverpleegkundige weten welke chemotherapie u krijgt en of dit advies ook voor u geldt. Onder vette(re) vis vallen: ansjovis, bokking, botervis, haring, heilbot, forel, makreel, paling, rode poon, sardientje, sprot en zalm. Magere vissoorten kunt u wel blijven eten, zoals garnalen, kabeljauw, koolvis, krab, mosselen, pangasius, schol, tilapia, tong en wijting.
Alcohol
Zwaarder worden
Problemen in de mond
- een droge mond omdat u minder speeksel aanmaakt
- witte verkleuring van de slijmvliezen
- pijnlijke rode of witte plekken in de mond
- infecties
Verzorg de mond goed om problemen met het mondslijmvlies te voorkomen of te verminderen. Wat adviezen:
- Poets twee tot vier keer per dag uw tanden met een zachte (elektrische) tandenborstel en fluoride tandpasta. Is de menthol in de tandpasta pijnlijk? Gebruik dan een tandpasta zonder menthol.
- Gebruik tandenstokers of floss alleen als u dit al gewend was te doen. Probeer zoveel mogelijk beschadigingen aan het tandvlees te voorkomen.
- Is poetsen (tijdelijk) niet goed mogelijk? Gebruik dan alcoholvrije chloorhexidine mondspoeling of spray.
- Spoel uw mond minimaal vier keer per dag met licht gezout water (één theelepel zout op één liter water).
- Ontstaan er blaasjes of andere pijnlijke plekjes in uw mond? Spoel dan vaker uw mond: acht tot tien per dag. Koud water drinken of op een ijsblokje zuigen helpt tegen de pijn.
- Smeer uw lippen regelmatig in met vaseline uit een tube. Dan ontstaan minder snel kloofjes.
- Draagt u een gebitsprothese? Zorg dan voor een goed passende prothese en doe die ’s nachts uit.
Tandarts
Probeer als het lukt een afspraak voor controle bij de tandarts te maken voor u start met de chemotherapie. Gaat u tijdens de behandeling naar de tandarts of mondhygiënist? Laat dan altijd weten dat u chemotherapie krijgt. Overleg eerst met uw medisch specialist als een behandeling aan uw gebit nodig is.
Diarree of verstopping
Adviezen bij diarree
- Zorg dat u genoeg drinkt: minimaal anderhalf tot twee liter vocht per dag.
- Gebruik genoeg zout (bijvoorbeeld bouillon).
- Een stoppend dieet bestaat niet. Het is belangrijk dat u normaal, gevarieerd blijft eten. Neem regelmatig kleine maaltijden zonder producten die voor gas zorgen. Dus geen kool, ui, prei, drinken met prik en scherpe kruiden.
- Neem niet te veel koffie, melk en alcohol.
Heeft u meer dan vijf keer per dag diarree die zo dun is als water? Neem dan contact op met de oncologieverpleegkundige.
Adviezen bij verstopping
- Zorg dat u genoeg drinkt, minimaal twee liter vocht per dag.
- Gebruik voeding met veel vezels.
- Probeer regelmatig te bewegen.
Heeft u langer dan twee dagen niet kunnen poepen? Neem contact op met de oncologieverpleegkundige.
Minder energie, meer vermoeid
Binnen Tergooi kunt u tijdens de behandeling uw lichaam goed in conditie houden. U kunt meedoen aan verschillende beweegprogramma’s. Dat gebeurt onder begeleiding van gespecialiseerde fysiotherapeuten.
Concentratie en geheugen
Dun of uitvallend haar
Pruik, sjaaltje of muts
- Als u een haarwerk (pruik) wilt gaan dragen, krijgt u van de oncologieverpleegkundige informatie en een machtiging. U kunt dan een deel van de kosten van de pruik vergoed krijgen van uw verzekering.
- U kunt vóór het haar gaat uitvallen een afspraak maken bij een haarwerkspecialist.
- Als uw haar is uitgevallen, kunt u het sneller koud krijgen. Als u geen pruik draagt, kan het fijn zijn een sjaaltje of muts te dragen (ook ’s nachts).
Pasfoto’s
Houd er rekening mee dat uw haar voor langere tijd uitvalt. Heeft u binnenkort bijvoorbeeld een nieuw rijbewijs, paspoort of ID-kaart nodig? Dan kunt u misschien al voor u met de chemotherapie begint pasfoto’s laten maken.
Haar terug
Uw haar gaat vier tot zes weken na de laatste chemokuur weer groeien. Soms zelfs eerder, tijdens de laatste behandelingen.
Hoofdhuid koelen
Bij sommige chemokuren kunt u uitval van uw haar voorkomen of minder erg maken door de hoofdhuid te koelen. Dat moet dan gebeuren op het moment dat u de chemotherapie toegediend krijgt. De oncologieverpleegkundige kan u hier meer informatie over geven.
Verzorging van het haar
Ook als uw haar niet uitvalt, kan het wel dunner en kwetsbaarder worden door de chemotherapie. Gebruik een milde shampoo. Wees voorzichtig met een permanent of verven van het haar.
Droge huid en zonnen
- Door de chemotherapie kan de huid droger worden. Gebruik regelmatig crème om dit tegen te gaan.
- Uw huid is gevoeliger voor de zon. U kunt bruine vlekken krijgen die niet meer weggaan.
- De huid kan sneller verbranden. Blijf tijdens de chemotherapie en drie tot zes maanden daarna uit de felle zon. Ga in de zomer vooral tijdens de hete zonuren niet in de zon (tussen 12:00 en 15:00 uur). Gebruik in de volle zon tot een half jaar na de chemotherapie een crème met een hoge beschermingsfactor (factor 50).
- Ga niet onder de zonnebank tijdens de chemotherapie.
Oogklachten
Vruchtbaarheid
Ongesteld en overgang
Raakt u door de chemotherapie in de overgang? Dan kunt u last krijgen van de klachten die normaal ook bij de overgang te zien zijn:
- opvliegers
- zwaarder worden
- wisselingen in uw stemming
- veranderingen in seksualiteit
- meer kans op botontkalking (als u blijvend in de overgang komt)
Seksualiteit
- Veel mensen hebben tijdelijk minder behoefte aan vrijen.
- Bij vrouwen kan de vagina droger worden. Vrijen kan daardoor pijnlijk zijn. Een glijmiddel kan helpen.
- De meeste mannen kunnen tijdens hun behandeling met chemotherapie gewoon een erectie krijgen. Soms is dit vlak na een kuur wat moeilijker.
- Medisch gezien is er geen bewaar om in de periode dat u chemotherapie krijgt te vrijen. Zolang dit maar geen pijn doet en geen bloedingen veroorzaakt. Het is niet duidelijk of en hoe lang resten van cytostatica in sperma of vocht uit de vagina kunnen zitten. Er zijn ook geen richtlijnen over het gebruik van condooms tijdens of vlak na een chemokuur.
Twijfelt u? Bent u angstig? Bespreek dat dan met uw specialist of oncologieverpleegkundige. Heeft u een relatie? Dan is het belangrijk om met uw partner te praten over de veranderingen in uw seksuele leven. Zoek samen naar manieren om hier mee om te gaan. Bespreek problemen ook gerust met uw arts of oncologieverpleegkundige. Of lees meer over Seksualiteit en kanker op Kanker.nl.
Beschermende maatregelen
Uit onderzoek blijkt dat cytostatica schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Verpleegkundigen dragen daarom handschoenen als ze de chemotherapie geven. Thuis komt u maar heel kort in aanraking met cytostatica. Daardoor zijn de risico’s voor uw omgeving heel klein. Toch adviseren we een aantal maatregelen te nemen. Zo beschermt u uw directe omgeving:
- Spoel de wc na gebruik twee keer door. Als het kan met een gesloten deksel.
- Voor mannen geldt: plas zittend.
- Was uw handen als u naar de wc bent geweest.
- Houd de wc schoon met een normaal schoonmaakmiddel (allesreiniger).
- We adviseren uw verzorgers of de mensen om u heen wegwerphandschoenen aan te doen als zij in contact komen met plas, poep of spuug.
- Kleding en beddengoed kunt u op de gewone manier in de wasmachine wassen.
- Gooi afval in een gesloten plastic zak weg bij het huishoudelijk afval.
Als u tabletten gebruikt
- Haal bij voorkeur zelf de tabletten uit de verpakking. Doet iemand anders dit? Laat die dan wegwerphandschoenen gebruiken.
- Slik de tabletten met een cytostaticum heel door. Breek ze dus niet.
- Was uw handen nadat u de tabletten ingenomen hebt.
Deze maatregelen gelden alleen in de periode waarin er nog restjes cytostatica in uw lijf kunnen zitten. In de informatie over uw behandeling leest u hier meer over. De bescherming geldt niet voor lichamelijk contact. Knuffelen en zoenen kan gewoon. In zweet en speeksel zit te weinig van de cytostatica om schadelijk te kunnen zijn.
Vertel aan uw huishoudelijke hulp of andere hulpverleners dat u een behandeling met cytostatica krijgt. Zij kunnen hier dan tijdens hun werkzaamheden rekening mee houden. Met vragen kunnen zij altijd contact opnemen met de oncologieverpleegkundige.
Wie wanneer bellen
Het is mogelijk dat u thuis klachten krijgt van de behandeling. Doet zich iets ongewoons voor? Vertrouwt u het niet? Aarzel niet en neem contact op met het ziekenhuis. U hoeft geen contact op te nemen met uw huisarts of de huisartsenpost.
Wanneer bellen
Neem in ieder geval contact op bij:
- koorts (temperatuur boven 38,5 ºC)
- koude rillingen
- spontane blauwe plekken
- aanhoudend bloedverlies
- ernstige misselijkheid of spugen
- aanhoudende diarree die niet overgaat
- verstopping
U kunt ons op verschillende manieren bereiken.
Via de app
Niet-dringende vragen kunt u stellen via de app BeterDichtbij. Via deze app kunt u ook een herhaalrecept aanvragen.
Vragen over uw behandeling
Voor vragen over uw behandeling of bijwerkingen belt u met de oncologie-, hematologie- of longverpleegkundigen. Zij zijn bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 08:30 tot 12:00 uur en 13:30 tot 16:30 uur op T 088 753 24 63. U krijgt dan een keuzemenu:
- Wilt u een afspraak maken of verzetten? Toets 1.
- Belt u voor een herhaalrecept? Toets 2. Spreek de boodschap in na de pieptoon. Vermeld uw naam, geboortedatum en naam van de apotheek.
- Heeft u een vraag, maar is het geen spoed? Toets 3. Spreek uw naam en geboortedatum in. Wij bellen u terug vanaf 13.30 uur.
- Wilt u doorverbonden worden met een oncologieverpleegkundige? Toets 4.
Voor spoed
Bij dringende zaken of spoed buiten kantoortijd belt u met de afdeling/dagverpleging Oncologie: T 088 753 21 40.
Afspraak maken of verzetten
Voor het verzetten of maken van een afspraak belt u met de polikliniek:
- Polikliniek Interne Geneeskunde: T 088 753 11 50
- Polikliniek Longgeneeskunde: T 088 753 12 10
Bel bij behandeling in studieverband met de researchverpleegkundigen: T 06 4379 52 76
Adressen en websites
Informatie over chemotherapie
Informatie over voeding en kanker
Websites haarwerk, mutsen en sjaals
Adressen haarwerkspecialisten
Haarwerkspecialist In Balans
Huizerweg 27, 1401 GG Bussum
T 035 691 51 61
haarwerkspecialistinbalans.nl
Haarwerk Instituut Nederland
www.haarwerkinstituut.nl
Loosdrechtsweg 166, 1215 KC Hilversum
T 035 621 38 98
Burg. Grothestraat 41, 3761 CK Soest
T 035 683 74 17
Pruiken Thuiszorg® Nederland
Botter 4, 1132 GB, Volendam.
T 020 436 31 97
www.pruikenthuiszorg.nl
Bij het samenstellen van deze informatie is gebruikgemaakt van informatie en richtlijnen van het IKNL.